زندگینامه شهید مرتضی مطهری1. جزم و یقین به صحت آیین و مسلك 2. اعتقاد به فطری و طبیعی بودن مسلك و هماهنگی آن با قوانین موجود و محسوس نه تضاد آن 3. پیروزی حق یا پیروزی مسلك (و شكست ناپذیری مسلك) . اصل جهان بر پیروزی حق است.
4. ایمان به صحت اخلاقی مسلك و هماهنگی با وجدان اخلاقی 5. تنفر از ظلم و استثمار و بی عدالتی و ناهماهنگی آنها با ناموس جهان و ضدیت آنها با تكامل دنیوی و سعادت اخروی 6. ایمان به آینده 7. و بالاخره نوعی آگاهی وجدان كه فرد مسلمان را مبدل به یك مجاهد فداكار می كند 8. تربیت شعور باطن. رجوع شود به ورقه های «معجزه و خرق عادت» ، آنچه از كتاب تداوی روحی كاظم زاده ی ایرانشهر، ص 18 و
جلد دوم . ج2، ص: 191
19 نقل شده است.
9. روح اجتماعی و تعاون و ترك انعزال و انزوا و تكروی- و لیس امرؤ و ان عظمت. . . بفوق ان یعان. 10. روح دموكراسی و آزادمنشی و تحمل عقاید دیگران و پرهیز از لجاج و استبداد و پرهیز از تمكین و تسلیم و المأمور معذور 11. اینكه در عبادت نظر به معنویت خود عبادت باشد و نظر به خود انقطاع به حق و پیوستن به او در كار باشد نه طمع به بهشت و یا ترس از دوزخ، و اینكه درعین حال عبادت بهشت و جهنم هم نوعی تعالی است (مسأله ی دعا و نیایش و كنه آن) 12. مسأله ی محبت و اینكه باید این حس پرورش داده شود، و همچنین احسان و حدود آنها 13. اینكه ایجاد بغض و كینه و تنفر و لعن چه اندازه مطلوب است و آیا تربیت دینی فقط باید براساس محبت باشد و نه بغض، و یا بغض و به اصطلاح تبرّا نیز جزئی لازم از تربیت است 14. مسأله ی تعصب ممدوح و تعصب مذموم، تعصب منطقی و تعصب غیرمنطقی 15. از اینجا باید شروع شود كه تربیت، پرورش است یا صنعت و ساختن؟ جواب این است كه هم پرورش است و هم صنعت، همچنان كه به تفصیل در جلسات معارف اسلامی و جلسات انجمنی و جلسات انجمن پزشكان گفته شده است.
16. این پرورش متوجه چند چیز است:
الف. جسم؛ پرورش جسم غیر از تن پروری مصطلح است و میان ایندو عموم من وجه است.
ب. پرورش عقل و مبارزه با عوامل ضدعقل (به عبارت دیگر پرورش ذهن) ج. پرورش اراده و اینكه اراده غیر از میل است، و تفاوت آنها و بالأخره مسأله ی مالكیت و تسلط بر خویشتن
جلد دوم . ج2، ص: 192
د. پرورش ذوق و زیبایی، فصاحت، شعر، جمال صورت، جمال طبیعت و اینكه آنچه ممنوع است آنجاست كه پای تحریك شهوات به میان می آید و تفكیك آنها خیلی دشوار است هـ. پرورش حس دعا و نیایش و عبادت و بحثی درباره ی عبادتهای عارفانه و عبادتهای زاهدانه برای بهشت و جهنم (ورقه های «عبادت» سخن اینشتین، اقبال، ویلیام جیمز) و. پرورش محبت و دوستی و بحثی درباره ی پرورش بغض و تنفر (تبرّا) نسبت به فاسدان، ضدانسانها، معاندان، و اینكه بسیاری بغضها و محبتها عقلانی و منطقی است و به عبارت دیگر بسیاری بغضها ناشی از محبت است ز. علم و حقیقت، پرورش حقیقت جویی و تسلیم حقیقت شدن و علم و حكمت را حتی از مشرك گرفتن.
اینجاست كه پای عدم تعصب جاهلانه به میان می آید.
ح. مهارت در كارهای تكنیكی ط. حماسه و شجاعت ی. تربیت شعور باطن یا. پرورش همت و بلندنظری، نه كوچك نظری و نام آن را تواضع گذاشتن یب. تكیه به عمل كردن و پرهیز از اتكاء به غیر در سعادت و یا متهم كردن زمین و آسمان كه: «و كلّ انسان الزمناه طائره فی عنقه» ، پرهیز از تكیه ی بی جهت به شفاعت و انتساب، پرهیز از تحقیر عمل و ارزش آن یج. پرهیز از نازپروردگی و القاء نفس در شداید و عسرها
تربیت- عوامل سوء تربیت 