به گزارش پایگاه بیداری اسلامی؛ تحولات منطقه که از آن با نام بیداری اسلامی یاد میشود، دومین سال خود را پشت سر گذاشته و سومین بهار خود را در پیش دارد، این موضوع باعث شد تا در گفتوگو با کارشناسان حوزه، با نگاهی دقیقتر و موشکافانهتر به آنچه در این کشورها گذشته بپردازیم که حاصل آن مجموعه گفتوگوهایی با نام «منطقه؛ 2 سال پس از بیداری» است.
در این بخش طی گفتوگویی با «حسین صالحی» کارشناس مسائل اردن، به بررسی اوضاع این کشور پرداختهایم که مشروح آن از نظر خوانندگان میگذرد.
فارس: به طور کلی ارزیابی خود را از وضعیت 2 سال گذشته اردن توضیح دهید.
صالحی: پایه نظام سیاسی حاکم بر اردن بر چند اصل استوار است؛ کاخ و خاندان پادشاهی، سازمانهای امنیتی، قبایل و ارتش و ارتباط با قدرتهای اول جهان.
هر زمان این 4 عنصر در یک شرایط متوازن قرار میگیرد، اردن از نظر خود اردنیها در شرایط مطلوبی در عرصههای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و روابط بینالملل و منطقهای است؛ در غیر این صورت وضعیت اردن به هم میریزد.
پس از تحولات بیداری اسلامی، حکومت هاشمی از نظر اقتصادی، اجتماعی و افول نقش اساسی اردن در روابط منطقهای بویژه درباره رژیم اسرائیل با مشکلات متعددی روبرو شد چرا که برگه بازی این حکومت همواره در رابطه با امنیت رژیم صهیونیستی بوده، لذا طی یک سال اخیر پادشاه برای خروج از بحران، 3 برنامه اساسی در عرصه داخلی را مطرح کرد؛ اول ایجاد و بازسازی نظام سیاسی و به قول خودش دموکراسی نوسازی شده که الگوی جدید برای حضور قدرت مردم در عرصه تصمیم گیریهای کلان حکومت باشد زیرا پادشاه بدنبال دموکراسی بازسازی شده است تا کشور را از بحران خارج کند.
حکومت اردن در بخش اقتصادی به دنبال اجرای برنامههای صندوق بینالمللی و همچنین در داخل اجرای برنامه خصوصی سازی است.
عبدالله دوم این 3 برنامه را برای حل مشکلات داخلی و خارجی اردن در دست دارد چرا که کشور در شرایط خوبی به سر نمیبرد. در عرصه داخلی، فقر، بیکاری، فساد اقتصادی و اداری وجود دارد و 14 درصد مردم زیر خط فقر هستند، بیکاری غوغا میکند، بیمه وجود ندارد و آموزش و پرورش نیز وضعیت نامطلوبی دارد.
فساد اداری نیز باعث انهدام و ویران شدن ثروتهای مردم شده است.
فارس: دلیل قیام مردمی در اردن چیست؟
صالحی: یکی از مهمترین علل اعتراضات مردمی افزایش بهای مشتقات نفتی مانند بنزین است. صندوق بینالمللی اعلام کرده که اولین گام ورود این صندوق به اردن، برداشتن حمایتهای دولت از کالاهای اساسی است.
یکی دیگر از مشکلات نظام اردن عدم حمایت قطر و عربستان از برنامههای اقتصادی این کشور است. قرار بود که قطر در مناطق آزاد تجاری بین آمریکا و اردن سرمایهگذاری کند اما اینگونه نشد.
یکی دیگر از مشکلات سیاسی اردن بحران سوریه است.
مشکل دیگر اردن مخالفان سیاسی بخصوص جریانات اسلامی و چپگراها هستند.
طرح بزرگی درباره حل مشکل رژیم صهیونیستی وجود دارد که از سال 1991 در مادرید کلید خورد. در این طرح کرانه باختری رود اردن به عنوان سرزمین دوم یا سرزمین اصلی فلسطینیان قرار میگیرد تا از طریق آن مسئله قدس، شهرکنشینها، غزه و آوارگان حل شود که مقامات رژیم صهیونیستی به دنبال آن هستند.
نتانیاهو در این راستا با ملک عبدالله مذاکراتی داشته اما اینکه این موضوع چقدر با نقشه 2 دولت فلسطینی - اسرائیلی هم راستا باشد جای تردید وجود دارد.
فارس: در مورد بحران اجتماعی که اردن در آن به سر میبرد کمی توضیح دهید.
صالحی: 3 موضوع اساسی طی 2 سال گذشته اردن را به این سمت کشاند. مسائل اقتصادی از جمله بدهکاری و عدم سرمایهگذاری خارجی در اردن و مهمتر از آن اسراف سران باعث شد که مردم ناراضی و خشمگین شوند. موضوع دیگر اینکه سران و اعضای جریانات اسلامی به اتهام اعمال تروریستی یا در زندان به سر میبرند و یا به طور کلی حذف شدهاند. در انتخابات 2007 فعالیت جبهه عمل اسلامی غیر قانونی اعلام شده و هنوز هم حق شرکت در فعالیتهای سیاسی را ندارد. قدرت یابی جریانات اسلامی و چپها که پس از تحولات بیداری اسلامی این امکان را به دست آوردند که جریان اعتراضات را رهبری کنند.
شعار آنها این بود که «ما خیابان را برای اعتراض انتخابات کردیم نه پارلمان را» که نشان میدهد معترضان از پیگیری امور خود از طریق سیاسی ناامید شده یا به آن اعتقادی ندارند.
این 3 عامل باعث شد که مردم وارد اعتراضات گسترده شده و نظام را با مشکلات اساسی روبرو کنند. حکومت برای خروج از بحران باید یا با آنها مذاکره یا سرکوبشان کند.
فارس: آیا این بحران میتواند فراگیرتر شود که سرنگونی نظام را به همراه داشته باشد؟
صالحی: در این خصوص باید دیدگاههای جریانات مخالف حکومت اردن را مورد بررسی قرار داد. به لحاظ سیاسی سردمداران این جبهه اسلامیون، چپیها و مستقلین هستند و برای پیش بینی سرنوشت اردن باید این 3 جریان را بشناسیم.
شاه بیت جریانات اسلامی این است که ما نه قصد تغییر نظام را داریم، نه پادشاه را ما به دنبال قدرت واقعی هستیم. جریانات اسلامی بدنبال الگویی شبیه کشور مغرب هستند، یعنی ایجاد تغییرات اساسی در قانون اساسی با محوریت کاستن از اختیارات پادشاه در عرصه سیاست و اقتصاد.
فارس: چه موضوعی حکومت اردن را مورد تهدید قرار میدهد؟
صالحی: نظام اردن را بیش از همه موضوع اقتصاد تهدید میکند. اظهارات نخست وزیر و وزیر مالیه نیز در همین راستاست که عنوان کردند، پس از انتخابات پارلمانی 2013 باید برنامه ریاضت اقتصادی، لغو حمایتهای دولت از کالاهای اساسی از جمله مشتقات نفتی، مواد غذایی و خصوصی کردن حمل و نقل، آموزش و پرورش و بیمه را در دستور کار قرار دهیم.
صندوق بینالمللی پول نیز اعلام کرد که تا این شرایط مهیا نشود حمایتهای مالی وجود ندارد.
بستن مرزهای ترکیه به روی سوریه که تبادل کالا را به اردن میسر میکرد، باعث فلج شدن بازار این کشور شده و همچنین وعده سرمایه گذاری 9 میلیارد دلاری قطر در اردن محقق نشد که این موضوعات از نظر اقتصادی اردن را در شرایط نامناسبی قرار داده است.
باید دید ملک عبدالله تا چه اندازه میتواند مشکلات مالی را برطرف کند که اگر بتواند بر مشکلات مالی فائق آید، خاندان هاشمی تغییر نمیکند زیرا غرب و رژیم صهیونیستی نمیخواهند که این خاندان تغییر کند.
فارس: آیا اسلامگرایان به دنبال قدرت گیری در اردن همانند مصر هستند؟
صالحی: پروژه جبهه عمل اسلامی و جریانات اسلامی، چگونگی استفاده تجربیات جریانات حاکم اسلامی در تونس و مصر در اردن است. رژیم صهیونیستی میداند که اگر جبهه عمل اسلامی نیز در اردن قدرت را به دست بگیرد، از آنجا که متاثر از جریان پدر خواندگی اخوان المسلمین مصر است، به دنبال لغو پیمان «عقبه»(معاهده منعقد شده بین رژیم صهیونیستی و اردن که در راستای آن علاوه بر عادی سازی روابط، همکاریها در عرصههای مختلف بخصوص امنیتی بین 2 طرف شکل گرفت)، نیست. بنابراین این رژیم و غرب از روی کار آمدن اسلامگرایان چندان نگران نیستند، اما بیشتر تمایل دارند که نظام کنونی با کمی تعدیلات حفظ شود.
فارس: نقش اسلامگرایان سلفی در تحولات اردن را چطور ارزیابی میکنید؟
صالحی: «محمد مقدسی» رهبر جریان سلفی است که الان در زندان به سر میبرد. «ابوسیاف» یکی از شاگردان وی که چندی پیش آزاد شده، معتقد است که «ما در اردن نه تکفیری داریم و نه سلفی معتدل بلکه بر حسب کتاب و سنت پیش میرویم و دشمنان اصلی ما اسرائیل و آمریکا هستند. ما به دنبال حزب نیستیم و از کسی مجوز نمیگیریم، بلکه برای خشنودی خدا کار میکنیم و ارتباطات ما با جریانات سلفی خارج از اردن برحسب و ولاء و برائت است».
آنچه برای ابوسیاف اهمیت دارد آزادی زندانیان سیاسی هم کیش خود است که در این راستا با دولت گفتوگو میکند و به دنبال ایجاد مجلسی به نام «مجلس شورای مجاهدین» است. دولت نیز از یکسو به دنبال آن است که زندانیان سلفی را آزاد کند و از سوی دیگر قصد دارد تا آنها را محدود کند.
مجلس شورای مجاهدین چند هدف را دنبال میکند؛ اول اینکه برای شرایط جدید برنامه تبلیغاتی داشته باشند، سازماندهی جدیدی برای سلفیه انجام دهند و تشکیلات جدیدی با اهداف اجتماعی و اقتصادی به وجود آورند.
فارس: آیا شرایط اردن رو به ثبات میرود؟
صالحی: باید دید که جریانات در درگیریهای اردن تا چه اندازه به دنبال سهم میروند. تصور میکنم جریانات اسلامی راضی به کمتر از وضعیت مصر و تونس نخواهند شد، لذا شعار تغییر در قانون اساسی و تغییر در قانون انتخابات را به شدت دنبال میکنند.
سوال مهم این است که تغییر تا کجا؟ آیا اخوانیها که سرمست از پیروزی در تونس، مصر و غزه هستند به کمتر از این راضی میشوند؟ آیا این امکان وجود دارد که قدرت پادشاه را از وی سلب کنند؟
اگر جریانات جبهه اصلاحات، مستقلین و جریانات اسلامی توانستند پادشاه را مجبور کنند که قانون اساسی بر اساس درخواستهای مخالفین تصویب کند، به نظر میرسد که اردن روی آرامش نخواهد گرفت و جنجال و اعتراضات ادامه خواهد یافت، اما اگر آمریکا و کشورهای عربی به اردن امکانات مالی داده و بحران مالی آن را حل کنند جریانات مخالف نمیتوانند خواستههای استراتژیک خود در قبال ایجاد تغییرات کلان در نظام سیاسی اردن را دنبال کنند.
در غیر این صورت اردن هم با بحران اقتصادی و هم با مشروعیت نظامی سیاسی روبرو خواهد شد.
3 جریان مخالف پادشاه انتخابات آینده را تحریم کردهاند و تصور میکنم پارلمان با بحران روبرو شود.
فارس: آیا ممکن است که غرب از طریق مصر بخواهد به اخوان المسلمین اردن فشار آورد تا در خواستههای خود تجدید نظر کنند؟
صالحی: رژیم صهیونیستی از همسایگان خود ثبات میخواهد. این ثبات گاهی با آرامش در کشورهای همسایه، گاهی با ایجاد تنش در آنها و گاهی با یک دولت ضعیف دنبال میشود.
فارس: پتانسیل اردن برای ایران در خاورمیانه چیست؟
صالحی: اردن در شرایط فعلی بیشتر از جنبه نظر به سوریه اهمیت دارد. اردن موافق راه حل سیاسی، مخالف حمله نظامی خارجی، مخالف محاصره اقتصادی سوریه و مخالف حمایت تسلیحاتی و انسانی علیه حکومت سوریه است.
ایجاد ثبات در مرزهای جنوبی سوریه بخصوص درعا برای بشار اسد بسیار مهم است چرا که بشار به امنیت مرزهای اقتصادی و انسانی با هدف تقویت خود نیازمند بوده و امروز تقریباً تنها عراق با این کشور در بستن مرزهای خود همراهی کرده است.
منبع: فارس