خیزش اسلامی مردم تونس

·         

خیزش مردم تونس در روز 26 آذر 1389 (17 دسامبر 2010) آغاز شد؛ روزی که یک جوان دست فروش تونسی به نام «محمد البوعزیزی» در اعتراض به فقر و ظلم حکومت، خود را به آتش کشید.

 جرقه انقلاب های عربی

«طارق الطیب محمد البوعزیزی» (متولد 29 مارس 1084- متوفای 4 ژانویه 2011) جوان یتیم و فقیری بود که از طریق دوره گردی و فروش میوه و سبزی، مخارج خود و خانواده اش را تأمین می کرد. 1 وی بنا به اظهارات خانواده اش به مدت 7 سال مورد ظلم و هجوم پلیس و شهرداری شهر "سیدی بوزید" قرار داشت. عوامل این دو سازمان به فرماندهی پلیس مونثی به نام «فادیه حمدی» و کارمندی به نام «صابر» به طور متوسط دو بار در هفته، میوه ها و سبزیجات محمد را ضبط می کردند.
در روز حادثه، مطابق معمول فادیه حمدی و دستیارش صابر، اجناس محمد را توقیف کردند. محمد توانست با وساطت دایی اش اموال ضبط شده را پس بگیرد؛ اما نیروهای پلیس 10 دقیقه بعد برگشتند و دوباره سبزی ها را به جرم "نداشتن مجوزهای لازم" مصادره کردند. محمد البوعزیزی در حالی که مأیوسانه تلاش می کرد اموال خود را پس بگیرد با ضرب و شتم چهار پلیس مواجه شد و فادیه یک سیلی به صورت وی زد و به او گفت: «ارحل!» یعنی «گم شو»2. صابر نیز با لگد وی را مورد ضرب قرار داد که به مجروح شدن و خونریزی محمد منجر گردید.
پس از این برخورد، محمد خود را به دفتر منشی شهرداری رساند تا شکایتی علیه فادیه و صابر ارائه کند. ولی منشی نیز به وی پاسخ داد: «با من حرف نزن، کثیف!!»
محمد البوعزیزی تلاش کرد با مقامات بالاتر شهرداری و استانداری صحبت کند اما آنها حاضر به ملاقات با وی یا شنیدن سخنانش نشدند. وی مستأصل و عصبانی در حالی که هیچ چاره ای برای مشکلات و بدبختی روز افزون خود نمی دید تصمیم به خودکشی گرفت.
وی با ریختن نفت روی خود، خودش را در مقابل ساختمان استانداری سیدی بوزید به آتش کشید. عجیب اینکه کپسول آتش نشانی مستقر در ساختمان استانداری نیز که برای نجات محمد به محل آورده شد خالی بود!
محمد البوعزیزی 18 روز بعد بر اثر شدت جراحات درگذشت؛ اما آتشی که وی به جان خود زد پس از او به جان حکومت های منطقه افتاد و همچنان ادامه دارد.

آغاز تظاهرات
خود سوزی این جوان تونسی باعث شد که ابتدا دوستان و نزدیکان وی و سپس مردم دیگر دست به اعتراض و تظاهرات بزنند. مردم به خیابان ها آمدند، اعتراضات خیابانی اوج گرفت و به شهرهای دیگ نیز سرایت کرد.
مشت آهنین پلیس برای مقابله با مردم، باعث کشته شدن تعدادی دیگر شد و این خود منجر به خشم بیشتر مردم گردید و اعتراضات ادامه یافت.
تونس در 23 سالی که از حکومت بن علی می گذشت هیچ گاه شاهد چنین حوادثی نبود. این کشور به باثبات ترین کشور آفریقایی معروف بود اما به یکباره با موجی از اعتراضات مردمی – خیابانی بی سابقه روبه رو شد که کسی انتظارش را از مردم تونس نداشت. لذا بر اثر بی تدبیری و اهمال دولت در پاسخگویی به اعتراض های مردم، و با کشته شدن ده ها نفر از معترضان در حمله نیروهای امنیتی به تظاهرات کنندگان، سطح مطالبات روز به روز افزایش یافت و بالاخره به درخواست کناره گیری رئیس جمهور رسید.

انقلاب کاملا مردمی
انقلاب تونس را به طور خالص می توان "مردمی" نامید. هیچ کشور، حزب یا مجموعه سیاسی – فکری رهبری آن را برعهده نداشت. مردم حاضر در اعتراضات به طور عمده به حزب یا ایدئولژی خاصی گرایش نداشتند بلکه افرادی از طیف های اجتماعی و سیاسی مختلف بودند. بدون اینکه حتی نماد، پرچم و عکس شخص یا گروهی را در دست داشته باشند. آنها تنها پزچم تونس و پلاکاردهای دست نوشته با خود داشتند و این موضوع در تمامی اعتراضات در همه شهرها به چشم می خورد.
در واقع، به دلیل خفقان و قلع و قمع شدیدی که در دوران دولت بن علی حاکم بود، افراد و احزاب مخالف در تونس و خارج از آن ضعیف بوده، از پایگاه مردمی مناسبی هم برخوردار نیستند. در نتیجه آنها قادر به کشیدن مردم به خیابان ها و رهبری انقلاب یا موج اعتراض بودند و حتی در انتخابات گذشته از معرفی فردی قوی که توان رقابت با بن علی را داشته باشد عاجز بودند.

در خواست های مردم
مطالبات مردم در روزهای نخست انقلاب، حل مشکل بیکاری و بهبود وضعیت معیشتی بود، اما این در خواست ها با سرکوب شدید نیروهای امنیتی مواجه شد. در نتیجه سطح مطالبات بالاتر رفت و بخش های دیگر را نیز شامل شد و نهایت مردم به چیزی کمتر کناره گیری رئیس جمهور راضی نشدند.
عمده ترین مطالبات مردم تونس را در سه عنوان زیر می توتن خلاصه کرد:
1-4. مطالبات اقتصادی
تونس نسبت به شرایط و پتانسیل های خود به عنوان کشوری کوچک که از منابع زیر زمینی گسترده ای بهره مند نیست نسبت به دیگر کشورهای شمال آفریق یا عربی، شرایط بسیار بهتری داشت تا جایی که «ژاک شیراک» رئیس جمهور سابق فرانسه به رشد اقتصادی تونس، لقب معجزه اقتصادی داده بود.
اما این معجزه نامتوازن بود و سراسر کشور را در بر نمی گرفت.
2-4. مطالبات سیاسی
کشور تونس به لحاظ بسیاری از شاخص های توسعه انسانی نیز در میان کشورهای عربی یکی از پیشروترین کشورها بود و در واقع به لحاظ اطلاحات اقتصادی و اجتماعی گسترده در مجموعه ی کشورهای جهان عرب و شمال آفریقا یک استثنا به حساب می آمد. اما به لحاظ شاخص توسعه سیاسی همانند تمامی کشورهای جهان عرب، عقب مانده است. این کشور در دهه های گذشته و پس از کسب استقلال از فرانسه با مشت آهنین اداره، و احزاب و رهبران مخالف سرکوب شده اند.
دولت تونس در پنج دهه گذشته تقریبا به هیچ سازمان مردم نهادی اجازه رشد و بالندگی نداده است و احزاب و جمعیت های مستقل در این کشور اجازه فعالیت نیافتند.
3-4. مطالبات مذهبی
یکی از مطالبات مردم تونس، داشتن آزادی انجام شعائر دینی مذهبی بود. در این کشور اسلامی، مردم از نماز  جماعت و مراسم دینی واقعی محروم بودند و مردان برای داشتن محاسن و زنان برای داشتن حجاب در تگنا قرار داشتند. به عنوان مثال، دانشگاه های تونس بنا به دستور وزارت آموزش این کشور موظف بودند تا از دختران تعهد بگیرند که در دانشگاه از پوشش اسلامی استفاده نکنند. آنها در  زمان ثبت نام از دانشجویان دختر در فرمی تعهد می گرفتند که از پوشش اسلامی استفاده نکنند. پرانتز می بایست از گذاشتن ریش بپرهیزند. این تعهدنامه همچنین دانشجویان را از پوشیدن هرگونه لباس محلی منع نموده و تاکید می کرد: «دانشجویان باید با ریش های تراشیده و بدون حجاب وارد دانشگاه ها شوند. هر کس که با این تعهدات مخالفت کند از ثبت نام در مرکز آموزش عالی محروم شده و در صورت ضرورت به دستگاه های قضایی معرفی می شود.» در این تعهدنامه همچنین متعهد می شد که از هرگونه فعالیت سیاسی در دانشگاه اجتناب کند.
رژیم تونس در کنار تگناهایی که برای مومنان سنی ایجاد می کرد. مانند بقیه کشورهای دیکتاتوری منطقه، به "شیعه هراسی" نیز دامن می زد. مثلا هفته نامه الوطن تونس در جولای سال 2007 با چاپ مقاله ای با عنوان "چگونه شیعه شدند و ... چرا؟" ضمن چاپ عکس 9 نفره از شعیان تونس – مانند «دکتر تیجانی» و «مبارک بغداش» - به مسائلی مانند تعریف شیعه، کیفیت انتشار تشیع در تونس، مشکلات شیعیان تونس و ازدواج موقت، پرداخت و تلاش نمود بین مسلمانان تونس فتنه انگیزی کند.3
در طول انقلاب، عکس معروفی در رسانه های جهان منتشر شد که عده ای از جوانان در خیابان به نماز جماعت ایستاده بودند. این عکس، به نماد بیداری اسلامی انقلاب های عربی تبدیل شد و نشان داد که با خروش ناگهانی تونس علیه 23 سال دیکتاتوری بن علی، چگونه مردم این کشور که سالها با محدودیت های شدید دینی مواجه بودند، بار دیگر لذت دینداری را چشیدند. آنها با برپایی نماز در خیابان ها به جهانیان نشان دادند که همچنان به آموزه های اسلام پای می فشرند.

اسلحه مردم: موبایل، اینترنت، ماهواره
در ابتدای شکل گیری انقلاب تونس، اکثر قریب به اتفاق شبکه های کشورهای عربی، اسلامی و غربی به دلیل رابطه خوب با دولت تونس، از پوشش حوادث این کشور خودداری کردند. دولت نیز، خبرنگاران را از رفتن به شهر یا شهرهای محل اعتراض و تهیه گزارش و فیلم و عکس منع می کرد؛ لذا آنچه از این شهرها منعکس می شد تنها اخبار منابع غیر رسمی و فیلم هایی غیر حرفه ای بود که به وسیله گوشی های موبایل ضبط شده و به سایت های اینترنتی مخالفان دولت تونس و شبکه های اجتماعی – نظیر یوتیوپ و فیس بوک- راه می یافتند.
تشخیص صحت اظهارات منابع آگاه و این فیلم ها کاری بود که تنها "شبکه الجزایر" آن را انجام می داد. این روند تا جایی ادامه یافت که خبرنگار الجزیره از تونس اخراج و دفتر این شبکه تعطیل شد. با این حال، الجزیره همچنان به پوشش انقلاب تونسی ها ادامه داد.
کم کم دیگر رسانه ها - به ویژه رسانه های عربی و فرانسوی- وارد این ماجرا شدند و آنها نیز به انتشار فیلم های موبایلی اعتراضات خیابانی مردم در شهرهای مختلف تونس پرداختند. این پوشش رسانه ای علاوه بر آگاه کردن مخاطبان رسانه ها رخ می داد آگاه می کرد تا تبلیغات دولتی که معترضان را گروهی کوچک و تروریست می خواند باور نکنند.
تا روز آخر انقلاب، تقریبا همه کلیب هایی منتشره در اینترنت و شبکه های ماهواره ای، فیلم هایی بودند که با موبایل ضبط شده بودند. رسانه های ماهواره ای و اینترنتی که هر دو از کنترل دولت تونس خارج بودند روز به روز برحجم مطالب درباره اعتراضات مردمی اضافه می کردند. این روند، چرخه ای رو به شتاب را ایجاد کرد؛ یعنی اعتراضاتی انجام می شد، این اعتراضات در رسانه ها بازتاب می یافت و همچنین اطلاع رسانی بر حجم اعتراضات می افزود. مردم تونس به دو زبان عربی و فرانسه سخن می گویند و این عامل باعث دسترسی و بهره مندی حداکثری آنها از رسانه های ماهواره ای و اینترنتی شد.
نهایتا کار به جایی رسید که شبکه هایی مانند "العربیه" یا "فرانس24" که حامی جدی دولت تونس بودند نیز وارد این چرخه اطلاع رسانی شدند.
البته دولت تونس از همان ابتدا سایت های خبرب مخالف و شبکه های اجتماعی اینترنتی - مانند فیس بوک - را فیلتر کرد؛ ولی با وجود فناوری گسترده این فیلترنیگ موفقیتی در پی نداشت.

سکوت مدعیان حقوق بشر
جالب اینکه در تمام این مدت، مقامات کشورهای اروپایی و آمریکایی درباره نقص فاحش حقوق بشر و سرکوب معترضان در تونس، واکنش مناسبی از خود نشان ندادند. همین موضوع بارها با انتقاد گسترده فعالان حقوق بشر روبه رو شد.

عقب نشینی دیر هنگام
زین العابدین بن علی بعد از گسترش اعتراضات، سعی کرد امتیازهایی را به معترضان بدهد اما این امتیازات همگی دیر هنگام و بی فایده بودند.
رئیس جمهور تونس در طول اعتراضات یک ماهه، وزیر امور جوانان، استانداری سیدی بوزید (محل حادثه خودسوزی)، وزیر امور سرمایه گذاری، وزیر کشور، مشاور سیاسی و سخنگوی رئیس جمهور را برکنار کرد. وی به عیادت البوعزیزی که سر تا پا پانسمان شده بود رفت و حتی در نهایت کابینه و پارلمان را منحل کرد؛ اما هیچیک از این اقدامات چون در زمان مناسب خود صورت نگرفت در آرام کردن مردم تأثیر نداشت.

پیروزی انقلاب
انقلاب تونس از آغاز تا پیروزی، کمتر از یک ماه طول کشید. این انقلاب در روز 17 دسامبر 2010 (26 آذر 1389) با خودسوزی بوعزیزی آغاز و در تاریخ جمعه 14 ژانویه 2011 میلادی (24 دی 1389) با فرار رئیس جمهور زین العابدین بن علی و خانواده اش به عربستان سعودی، به پیروزی رسید.

نقش ارتش
بدون شک یکی از دلایل اصلی پیروزی سریع انقلاب های تونس و مصر، موضع ارتش این دو کشور نسبت به انقلاب بود.
در تونس زمانی که رئیس جمهور از ارتشیان خواست که به سوی اعتراض کنندگان شلیک کنند، آنها نه تنها این کار را نکردند، بلکه سرانجام با دادن اولتیماتوم 24 ساعته به بن علی، وی را مجبور به فرار کردند.
در مصر نیز – همامگونه که در فصل بعد خواهیم دید- بی طرفی ارتش در روزهای انقلاب، برگ برنده مهمی برای پیروزی انقلابیون بود.

پس از انقلاب
بعد از گریختن بن علی، «محمد الغنوشی» نخست وزیر وی اداره امور کشور را به عهده گرفت، اما اعتراضات به الغنوشی و نیز مغایرت ریاست موفقت با قانون اساسی تونس سبب شد که «محمد فوتد المزع» ریاست جمهوری کشور را به طور موفقت و تا هنگام برگزاری انتخابات زود هنگام بر عهده گیرد.
همین تغییر، اصلاحات سریعی در تونس ایجاد کرد؛ یعنی منجر به آزادی رسانه ها، مشارکت سیاسی مردم، بازگشت رهبران تبعیدی – از جمله «راشد الغنوشی» اسلام گرای معروف – و خلع ید جمعی از مفسدان اقتصادی از منابع و ثروت های عمومی شد. همچنین نگاه دولت را به سمت کاهش بیداری و رسیدگی به وضعیت اقتصادی بخش مهمی از مردم جلب کرد.
این تغییرات مهم، با حداقل تغییرات در ساختار حکومتی انجام شد. تنها شخص رئیس جمهور و نزدیکان وی از چرخه حکومت کنار گذاشته شدند ولی نخست وزیر و سایر وزرا و مقامات همان رئیس جمهور همچنان در حال فعالیت هستند و طبقه تکنوکرات های موجود در قدرت به بهانه دفاع یا حمایت از بن علی از قدرت خلع نشدند. ساختار اداری یا حکومتی تغییر رویه داده اند.
باقی ماندن مقامات سابق بر سر پست های خود گرچه اعتراضات مردم را به همراه دارد و گهگاه شورش هایی نیز انجام می شود، اما باعث شده است که کشور از غارت همه جانبه و هرج و مرج گسترده در امان باشد.

انتخابات برای تونس جدید
تونسی ها از اینکه شخصیت های باقیمانده از رژیم بن علی هنوز بر سر مسند قدرت هستند، خشمگین اند و نگرانند که انقلاب آنها ربوده شود. اینگونه نگرانی ها به تظاهرات و اعتراضات گاه و بیگاهی منجر شده و می شود. یکی از این اعتراضات، تظاهرات ضد دولتی بزرگی که در اوایل اسفند 1389 در برابر مقر نخست وزیر و در اعتراض به دولت موقت برگزار شد و دولت موقت تونس را مجبور کرد که اعلام کند انتخابات برای ساختار جدید تونس، 24 جولای 2011 (2 مرداد 1390) برگزار خواهد شد. در آن تظاهرات بیش از 100 هزار نفر شرکت کرده بودند و از آن به عنوان بزرگ ترین تمع ضد دولتی علیه ذولت انتقالی از زمان سقوط رژیم بن علی یاد شد.
اما مدتی بعد «باجی قائد السبسی» نخست وزیر دولت موقت گفت: «اگر چه دولت هنوز تلاش می کند انتخابات را در تاریخ مقرر برگزار کند اما شاید به دلیل بروز مشکلات فنی، انتخابات مجمع تدوین قانون اساسی جدید در 2 مرداد برگزار نشود.»
السبسی در حالی این تشکیک را مطرح کرد که تونس در اردیبهشت و خرداد1390 شاهد تظاهرات پی در پی جوانان تونسی علیه دولت این کشور بود که نسبت به وعده های دولت موفقت تونس مبنی بر اجرای دمکراسی در کشور بدبین هستند.
 تظاهر کنندگان همچنان به حضور چهره های فداکار به رژیم زین العابدین بن علی رئیس جمهور مخلوع تونس در دولت جدید و موقت این کشور، معترض بوده و خواستار استعفای آنان هستند.
اما آنچه نسل است اینکه ملت تونس هرگز بازگشت به گذشته را نخواهد پذیرفت این سخنی است که «مولدی کفی» وزیر امور خارجه دولت انتقالی تونس نیز بر آن تأکید کرده و افزوده است: «در سال های گذشته اقتصاد تونس به صورت منظم حدود پنج درصد در سال رشد داشت؛ اما بن علی و خانواده او به واسطه کارهایی که انجام دادند، از رشد و شکوفایی بهتر اقتصاد کشور ما جلوگیری کردند. ما 23 سال حکومت دیکتاتوری بن علی را تحمل کردیم و من اعتقاد دارم که ما باید هنوز دو، سه، چهار یا پنج سال دیگر صبر کنیم تا بتوانیم دموکراسی را به صورت کامل در کشور برقرار کنیم .»

محاکمه غبابی بن علی و همسرش
در تاریخ 6 ژانویه 2011 میلادی، دولت جدید تونس، حکم بازداشت بین المللی زین العابدین بن علی و برخی از اعضای خانواده اش – از جمله همسر قدرتمندش «لیلا ترابلسی» - را صادر کرد.
پس از گذشت 6 ماه از فرار دیکتاتور تونس به عربستان، اولین محاکمه غیابی وی و همسرش روز 30 خرداد 1390 برگزار شد. برخی اتهامات آنان عبارت است از: قتل، شکنجه، پولشویی، قاچاق مواد مخدر، حمل غیر قانونی سلاح، کسب درآمدهای نامشروع، سوء استفاده ملی، کشف ملیون ها دلار پول نقد و جواهرات در کاخ ریاست جمهوری، دخالت در کشتار 300 نفر از معترضان در جریان قیام، معاملات ملکی غیر قانونی و انتقال دارایی مردم تونس به خارج از کشور.
در زمان چاپ کتاب حاضر، بن علی یا همسر خود در ویلاییدر شهر جده زندگی می کند. علیرغم اینکه مقامات تونس بارها از عربستان سعودی خواسته اند بن علی را تحویل دهد مسئولان سعودی که همواره حامی و پذیرای دیکتاتورها بوده اند درخواست های تونس برای استرداد رئیس جمهور سابق این کشور را رد کرده اند.

 منبع : http://qoba.net