زندگینامه شهید مرتضی مطهری
مقدمه: مدّتی مردم منطقه خاورمیانه از خواب غفلت بیدار شده و قیامهای خود را شروع کرده اند. این قیامها کم کم به اروپا کشیده و ابعاد گسترده تری پیدا خواهد کرد. قطعا این بیداری در کشورهای اسلامی و غیر اسلامی یک شبه رخ نداده بلکه زمینه هایی داشته و دارد که با تحقق آنها این اتفاق عظیم روی داده است.
برآنیم زمینه های بیداری اسلامی را از نگاه استاد متفکّر شهید مرتضی مطهری مطرح نموده و از اندیشه های ناب ایشان بهره گیریم. نکاتی که هنوز برای ما تازگی دارد و عمق بصیرت این اندیشمند اسلامی را می رساند.
با مطالعه آثار مختلف ایشان می توان زمینه های بیداری اسلامی را در سه بعد گرایشی، بینشی و الگوپذیری خلاصه کرد. با این توضیح که باید در این سه بعد اتفاقاتی رخ دهد تا نتیجه آن یعنی بیداری حاصل گردد.
۱- بعد انگیزشی
مهمترین نکته ای که شهید بزرگوار مطهری در این بعد بر آن تاکید دارند مسالهاحساس شخصیّت است. اگر ملّتی احساس شخصّیّت ننماید هیچگاه دست به قیام و انقلاب نخواهد زد. در اینجا مطالبی از ایشان را که بیانگر اهمّیت و آثار احساس شخصِت و در مقابل، بیانگر خطرات خودباختگی است، مرور می کنیم:
بالاترین سرمایه
مسأله احساس شخصيت مسأله بسيار مهمى است. از اين سرمايه بالاتر براى اجتماع وجود ندارد كه در خودش احساس شخصيت و منش كند، براى خودش ايده آل داشته باشد و نسبت به اجتماعهاى ديگر حس استغنا و بىنيازى داشته باشد، يك اجتماع اينطور فكر كند كه خودش و براى خودش فلسفه مستقلّى در زندگى دارد و به آن فلسفه مستقلّ زندگى خودش افتخار و مباهات كند، و اساساً حفظ حماسه در اجتماع يعنى همين كه اجتماع از خودش فلسفهاى در زندگى داشته باشد و به آن فلسفه ايمان و اعتقاد داشته باشد و او را برتر و بهتر و بالاتر بداند و به آن ببالد. واى به حال آن اجتماعى كه اين حس را از دست بدهد! اين يك مرض اجتماعى است.
مجموعهآثاراستادشهيدمطهرى ج17 ص : 53
در جایی دیگر می فرماید:
حيات ملت به اين است كه آن ملت شخصيتى را در خودش احساس كند. اى بسا ملتهاى عالِم كه شخصيت ندارند، واى بسا ملتهاى جاهل كه شخصيت خودشان را حفظ كردهاند. اگر الجزايريها بعد از صد و پنجاه سال مبارزه توانستند استعمار فرانسه را به زانو درآورند و به استقلال برسند، براى اين بود كه در آنها يك حماسه و يك احساس منش وجود داشت. اگر در آن طرف مشرق زمين، ملت ديگرى دارد با قويترين و ثروتمندترين ملتهاى جهان مبارزه مىكند، چرا مبارزه مىكند؟ آيا عدد يا ثروتش با آنها مبارزه مىكند؟ ابداً؛ احساس شخصيت و منش آن ملت مبارزه مىكند، مىگويد: من تو را به آقايى قبول ندارم، من يا بايد زنده باشم روى پاى خودم باشم و كسى بر من حكومت نكند و يا بايد نباشم.
همان ص : 58
احساس شخصیّت و حماسه
«بعضى روحيهها فاقد حماسهاند و بعضى داراى حماسهاند، و گفتيم كه حماسه، نوعى احساس شخصيت است در مقابل ديگران افرادى هستند در دنيا عارى و خالى از حماسه؛ در خود، همه احساس حقارت و تبعيّت و شكست خوردگى مىكنند، هيچ فكر و عقيده قابل دفاعى در روح آنها وجود ندارد، اگر دفاع كند فقط از مال و جان خود دفاع مىكند، اما چيز ديگر قابل تعلّق و قابل دفاعى ندارد از وطن و قوميت و نژاد و زبان و دين و آئين و حريت و كرامت ذاتى»
مجموعهآثاراستادشهيدمطهرى ج17ص 636
بزرگترین نیرنگ استعمار
«گاهى يك جامعه در مقابل جامعه ديگر خودش را مىبازد، خودباخته مىشود، مستسبَع مىشود. گاهى يك جامعه جامعه ديگر را از روى زرنگى با عواملى كه دارد خودباخته مىكند. نيرنگ بزرگ استعمار با كشورهاى مستعمره و كشورهاى استعمارزده همين است، كوشش مىكند كه كشور استعمارزده اعتماد و ايمان به خودش و ايمان به حيثيت خودش را از دست بدهد؛ به فرهنگ خود، دين خود، مليت خود، كتابهاى خود، پيشوايان خود، به تاريخ گذشته خود و به هر چه كه دارد بىاعتقاد شود، بگويد همه آن هيچ و پوچ بوده، ما كه چيزى نيستيم، ما كه هيچ هستيم، هر چه هست آنها هستند. اين بزرگترين نيرنگ استعمار است؛ بىاعتقاد كردن، بىايمان كردن يك ملت به شخصيت و هويت اجتماعى خودش. كارى مىكند اين ملت، «بد» ى كه از ناحيه استعمار بيايد بر «خوب» ى كه از ناحيه خودش باشد ترجيح مىدهد.»
مجموعهآثاراستادشهيدمطهرى ج24 ص : 215
در همین راستا استاد مطهری بزرگترین هدیه یک ربر به ملت خود را همین احساس شخصیت و "ایمان به خود" معرفی می نماید:
«بزرگترين هديهاى كه يك رهبر به ملتش مىتواند بدهد «ايمان به خود» است، يعنى آن ملت را به خودش مؤمن كند. يك رهبر ممكن است هديهاى كه به مردمش مىدهد هديه مادى باشد، ممكن است هديه سياسى باشد، استقلال سياسى به ملت خودش بدهد. ممكن است ايمان به رهبر باشد يعنى ملت معتقد شود كه رهبر ما رهبر خيلى بزرگى است. ولى اينها آنقدر مهم نيست كه هديهاى كه يك رهبر به ملتش مىدهد اين باشد كه اين ملت را به خودش مؤمن و معتقد كند كه بگويد من نبايد زير بار دشمن بروم، زير بار استبداد بروم، زير بار استعمار بروم، من از خودم تاريخ دارم، از خودم فرهنگ دارم، من هيچ احتياجى ندارم كه از غرب الگو بگيرم»
مجموعهآثار ج24 ص : 217
۲-بُعد بینشی
مراد از این بعد آن است که مردم باید اعتقاد و بینشی داشته باشند که نه تنها آنها را از حرکت و نشاط و مبارزه در برابر استعمار و استکبار باز ندارد بلکه آنها را در این مسیر تشویق نماید.
مهمترین مسأله در این زمینه فهم صحیح رابطه دین و سیاست است. استاد مطهری می فرماید:
« كار اساسى اين است كه مردم ايمان پيدا كنند كه مبارزه سياسى يك وظيفه شرعى و مذهبى است. تنها در اين صورت است كه تا رسيدن به هدف از پاى نخواهند نشست. مردم در غفلتند كه از نظر اسلام، سياست از دين و دين از سياست جدا نيست. پس همبستگى دين و سياست را بايد به مردم تفهيم كرد.» مجموعهآثار ج24ص36
ناگزیریم در اینجا اشاره وار نکاتی عرض نماییم. برای درک صحیح رابطه دین و سیاست باید دید دین چیست و سیاست کدام است.
اگر مراد از دین دین جامع و کامل اسلام باشد و منظور از سیاست نیز اداره جامعه و برقراری عدالت و امنیت باشد، دیانت عین سیاست خواهد بود. ولی اگر دین را غیر از اسلام دانستیم یا سیاست را به معنی دروغ و نیرنگ و قدرت طلبی معنا نمودیم هیچ رابطه ای بین این دو نخواهد بود. شهید مطهری که خود دغدغه اسلام ناب و اصیل را دارد می فرماید:
«اسلام را نبايد با اديانى كه همه محتواشان چهارتا كلمه اندرز است مقايسه كرد. اسلام خودش را در مقابل همه بدبختيهاى اجتماع مسئول مىداند اما فلاناندرزگو خودش را مسئول نمىداند.»
مجموعهآثاراستادشهيدمطهرى، ج26، ص: 246
ایشان هم چنین در مقایسه ای بین اسلام و مسیحیّت می نویسند:«میگويند مسيحيت اين افتخار را دارد كه هيچ اسمى از جنگ در آن نيست. اما ما مىگوييم اسلام اين افتخار را دارد كه قانون جهاد دارد. مسيحيت كه جهاد ندارد چون هيچ چيز ندارد، جامعه و قانون و تشكيلات اجتماعى براساس مسيحيت ندارد تا قانون جهاد هم داشته باشد. اسلام آمده جامعه تشكيل بدهد، آمده كشور تشكيل بدهد، آمده دولت تشكيل بدهد، آمده حكومت تشكيل بدهد، رسالتش اصلاح جهان است؛ چنين دينى نمىتواند بىتفاوت باشد، نمىتواند قانون جهاد نداشته باشد، اسلام تمام شئون زندگى بشر را زير نظر دارد، قانون اجتماعى دارد، قانون اقتصادى دارد، قانون سياسى دارد، آمده براى تشكيل دولت، تشكيل حكومت.» مجموعهآثاراستادشهيدمطهرى، ج20، ص: 223
اینجاست که انسان پی می برد که طرح جدایی دین از سیاست از طرف استعمار و تبلیغ آن توسط افراد مغرض یا نادان در کشورهای اسلامی به چه هدفی انجام می پذیرد. چنین تفکر غلطی شور انقلابی را در مردم خفه می نماید و عملا کسانی که پایبند به دین هستند خود را نسبت به حکومت و سیاست بیگانه می بینند.
این تفکر غلط که در برخی کشورها چون ترکیه و ایران در زمان رضاشاه عملی شد مخالفتهای زیادی را برانگیخت. شهید مطهری در همین زمینه می فرمایند:
« جدايى دين و سياست به مفهومى كه آتاتورك قهرمانِ آن بود- كه تركيه را به بدبختى كشانيد- و به شكلى كه در ايران عمل شد، به معنى بيرون كردن دين از صحنه سياست بود كه مساوى است با جدا كردن يكى از عزيزترين اعضاى پيكر اسلام از اسلام.» مجموعهآثاراستادشهيدمطهرى ج24 ص : 39
3- بعد الگوگیری
این بعد اهمیّتش از دو بعد دیگر کمتر نیست؛ چرا که ممکن است جامعه ای احساس شخصیّت پیدا نموده و سیاست را جزو دین خود بنداند ولی به دلیل فضای مبهم آینده و یا ترسها و دلهره ها موفق به بیداری و انقلاب نشود. اینجاست که وجود یک الگوی موفق کار را تمام می نماید. وقتی ببینند ملّتی راهی را با همه سختی ها رفته و در مقابل سختی ها جهاد نموده و موفّق بیرون آمده، این حرکت را دلگرم کننده دانسته وقدم در راه آن ملّت الگو می گذارد. استاد مطهری با نگا تیزبین خود که گویا تحولات امروز جهان را پیش بینی می نماید می گوید:
« من كمكم باورم آمده كه اين انقلاب به ايران محدود نمىماند، هفتصد ميليون جمعيت [مسلمانان] را در بر خواهد گرفت و چه افتخارى براى ايران خواهد بود كه يك انقلاب اسلامى از ايران شروع شود و تمام كشورهاى اسلامى را زير نفوذ خودش بگيرد، كه خواهد گرفت. عربستان سعودى از حالا چنان به خود لرزيده كه خدا مىداند! انور السادات شبها ديگر خوابش نمىبرد. ملك حسين كه ديگر هيچ. رژيم افغانستان سخت به وحشت افتاده، دارد با رژيم ايران همكارى مىكند. كمونيسم و امپرياليسم مشتركا در وحشت افتادهاند. »
مجموعهآثاراستادشهيدمطهرى، ج24، ص: 132
منبع : mortezamotahari.com
بیداری اسلامی، چشم اندازهای آینده و هدایت آن